บุนนาค
ดอกบุนนาค บางทีก็เป็นดอกเดี่ยว หรือออกเป็นกระจุก กระจุกละ 2-3 ดอก ดอกใหญ่พอสมควร ประมาณ 5-10 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงเป็นกระพุ้งเป็น 2 ชั้นๆ ละ 2 กลีบ กลีบดอก 4 กลีบ รูปไข่กว้าง ขอบเป็นคลื่นเล็กน้อย เกสรผู้จำนวนมาก สีเหลือง ผลเป็นรูปไข่ แข็ง กว้าง 2 ซม. ยาว 4 ซม. ปลายโค้งแหลม มีกลีบเลี้ยงขยายโตขึ้นเป็นกาบหุ้มผล 4 กาบ ภายในมีเมล็ด 4 เมล็ด ใบบุนนาคมีลักษณะเล็กยาวปลายแหลม คล้ายใบมะปราง ใบหนาและแข็ง ใบอ่อนเริ่มผลิมีสีแดงเลือกนก ต่อมามีสีชมพู และในที่สุดเป็นสีเขียวแก่ ถ้าหากต้นบุนนาคขึ้นในที่มีอากาศแห้งแล้ง จะมีลักษณะขอบใบแห้งในฤดูร้อน ในรอบปีหนึ่งจะมีการผลัดใบสองครั้ง คือในราวเดือนพฤศจิกายนครั้งหนึ่ง และในราวเดือนเมษายนอีกครั้งหนึ่ง
ทั่วโลกยกย่อง บุนนาคว่าเป็นต้นไม้ที่สวยงามทั้งรูปทรงมีดอกหอม ในประเทศลังกา หรือชะวา ใช้ต้นบุนนาคปลูกเป็นไม้ประดับตามถนนในเมือง และนิยมปลูกกันในบริเวณวัดใกล้โบสถ์ ในเมืองไทยเราปลูกกันตามบ้านสวน อินเดียถือว่าหนึ่งในศรกามเทพทำด้วยไม้ต้นบุนนาค ในการมงคลสมรสของชาวอินเดียนั้นก็ต้องมีดอกบุนนาครวมอยู่ด้วย โดยชาวอินเดียจะยัดดอกบุนนาคแห้งไว้ในหมอนวิวาห์ เพื่อเป็นมงคลและให้เกิดความรักสดชื่นแก่คู่สมรสนั้นสืบไป
บุนนาคมีชื่อเรียกอย่างอื่น คือ ปะนาคอ สารภีดอย ก๊าก่อ ก้ำก่อ อยู่ในวงศ์ GUTTIFERAE ชื่อวิทยาศาสตร์หรือชื่อพฤกศาสตร์ว่า Mesua ferrea, Line ชื่อสามัญทั่ว ๆ ไป เรียกว่า Iron wood, Indian Rox ต้นบุนนาคเป็นไม้เนื้อแข็งขึ้นได้ทั่วไปทางภาคเหนือและภาคใต้ ที่ระดับน้ำทะเล จนถึง 700 เมตร
การเพาะปลูก บุนนาคเป็นต้นไม้เจริญเติบโตช้า สามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยการเพาะเมล็ดจะได้ผลดีกว่าการตอน เพราะไม่กลายสายพันธุ์และมีอายุยืนนาน นำเมล็ดมาเพาะในขุยมะพร้าว รดน้ำให้ชุ่ม 15 วัน จึงแยกไปชำในถุง โดยใช้ดินผสมปุ๋ยคอกเป็นวัสดุปลูก วางไว้ในร่ม รดน้ำสม่ำเสมอ เมื่อต้นกล้าอายุได้ประมาณ 7 ถึง 8 เดือน โตขึ้นประมาณ 50 เซนติเมตร นำลงดินปลูก ดูแลรดน้ำทุกๆ 2 ถึง 3 วัน หลังจากนี้ประมาณ 5 ถึง 6 ปี จะเจริญเติบโตเต็มที่ประมาณ 3 เมตร ก็สามารถขุดล้อมได้
การขุดล้อมต้นบุนนาค จะต้องแซะดินรอบโคนต้น ตัดรากฝอยออก เหลือรากขนาดใหญ่ไว้ 1-2 ราก ค้ำโยงต้นไม้ไม้ให้โค่นล้ม ทิ้งไว้ 1 ถึง 2 เดือน เพื่อให้ปรับสภาพได้ จึงตัดรากออก และนำไปอนุบาลไว้อีก 15-20 วัน ก็สามารถนำไปปลูกเป็นไม้ประดับได้ ต้นสูงขนาด 3 เมตร ขึ้นไปราคาตั้งแต่ 1,000 บาท เป็นขึ้นไป
บุนนาคเป็นต้นไม้ประจำจังหวัดพิจิตร และมหาวิทยาลัยพายัพ จังหวัดเชียงใหม่ ดอกบุนนาค เป็นสัญลักษณ์ของเจ้าคุณทหาร เนื่องด้วยท่านกำเนิดในสกุลบุนนาค ท่านเจ้าคุณทหาร หรือ ท่านเจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) เจ้าพระยาที่สมุหกลาโหมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕
ประโยชน์ของบุนนาค ราก แก้ลมในลำไส้ กระพี้ ขับเสมหะในคอ ไม้เหนียวแข็ง ทนทาน ใช้ทำหมอนรองรถไฟ ก่อสร้าง ต่อเรือ ทำพานท้ายและรางปืน และด้ามร่ม ใบ พอกแผลสด ดอก ใช้ผสมสี เพื่อให้สีติดทนนาน เมล็ด กลั่นน้ำมันใช้จุดตะเกียง และทำเครื่องสำอาง